Powstanie styczniowe. Polacy i Rosjanie w XIX wieku

Wiesław Caban

Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Kochanowskiego w Kielcach

Prezentowana książka to zbiór 33 artykułów i rozpraw, które dotyczą dwóch wielkich zagadnień: powstania styczniowego oraz wzajemnych relacji Polaków i Rosjan w XIX stuleciu.

Opis:

WOKÓŁ 1863 ROKU

Pierwsza część poświęcona jest m.in. stosunkowi poszczególnych warstw społecznych do zrywu 1863 roku. Autor obala pokutujący jeszcze mit, że insurekcja była głównie dziełem szlachty i księży. Według niego udział innych grup społecznych był niezaprzeczalny, a w niektórych okresach wręcz dominujący. O ile jednak o poparciu mieszczaństwa przesądziła przedpowstaniowa propaganda czerwonych, o tyle postawa włościan ewoluowała od zdecydowanie wrogiej bądź obojętnej tam, gdzie wcześniej nabrzmiały problemy społeczne, do sprzyjającej powstańcom tam, gdzie wcześniej wprowadzano oczynszowanie, a uświadomienie chłopstwa było większe. Pozyskany dla sprawy narodowej chłop dzielnie walczył w powstańczych szeregach lub wspierał partyzantkę. Dostrzegały to władze rosyjskie, które starały się odciągnąć ludność wiejską od powstania.

Druga część książki dotyka wzajemnych stosunków Polaków i Rosjan. Niezwykle interesujące są teksty o Polakach w armii rosyjskiej. Prof. Caban opisuje m.in. mechanizm poboru, a także sposoby uniknięcia służby wojskowej. Okazuje się, że wbrew stereotypom rekruci z Królestwa Polskiego nie byli wysyłani głównie na Kaukaz i Syberię, ale rozrzucani po całym imperium carów. Autor przybliża również warunki życia w carskiej armii, losy polskich rekrutów oraz możliwości kariery wojskowej. Co ciekawe, Polacy stanowili liczny odsetek rosyjskiego korpusu oficerskiego. Choć motywy wstąpienia do armii były różne, to ich lojalności wobec cara i przełożonych nie kwestionowano. Zbyt wiele znaczyła przysięga oraz chęć awansu społecznego i stabilizacji materialnej.

Książka Wiesława Cabana obszernymi fragmentami jest pasjonująca. Choć zamieszczone w niej teksty powstały na przestrzeni ponad 20 lat, nie straciły na aktualności. Dzięki zebraniu w jednym tomie można do nich dotrzeć bez konieczności wertowania periodyków naukowych. Dla amatorów XIX stulecia, w tym zwłaszcza dziejów powstania styczniowego, to bardzo przydatna lektura.

Wojciech Kalwat

Wiesław Caban

Powstanie styczniowe. Polacy i Rosjanie w XIX wieku. Wybór studiów z okazji czterdziestolecia pracy naukowej i 65. rocznicy urodzin

Red. Lidia Michalska-Bracha, Stanisław Wiech, Jacek Legieć

Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Kochanowskiego w Kielcach

Kielce 2011

dodano: 2012-05-01